Wat is het recht van gebruik en bewoning?

Het recht van gebruik en bewoning is een bijzondere vorm van vruchtgebruik. Je kunt er bijvoorbeeld mee regelen dat je partner in het huis mag blijven wonen als jij overlijdt. In dit blog leg ik uit wat een recht van gebruik is en waar je op moet letten bij het maken van een testament. Ben jij bezig met je testament en weet je nog niet precies hoe je het wilt regelen? Bekijk dan ook even de video met uitleg en tips hieronder:

Wat is een recht van gebruik en bewoning?

Het recht van gebruik en bewoning is een bijzondere vorm van vruchtgebruik op een huis. Je kunt dit recht bijvoorbeeld in een testament legateren aan je partner. Het is ook mogelijk om bij leven een recht van gebruik en bewoning te vestigen, maar in de praktijk gaat het vrijwel altijd om een legaat na overlijden. Het recht van gebruik en bewoning is een persoonlijk recht. Dit betekent onder andere dat de gebruiker het huis alleen zelf mag bewonen en het niet kan verhuren. Ook is het niet mogelijk om de woning te verkopen of te bezwaren met een hypotheek.

Wat is eigendom belast met een recht van gebruik en bewoning?

Stel je hebt kinderen uit een eerdere relatie en je wilt in een testament iets regelen voor je nieuwe partner. In een standaard testament gaat de hele erfenis naar de langstlevende en krijgen de kinderen in ruil daarvoor een niet-opeisbare geldvordering. Als je deze standaard regeling te ver vindt gaan, dan kun je in plaats daarvan de kinderen tot erfgenaam benoemen en aan je partner alleen een recht van gebruik en bewoning legateren. Dit heeft tot gevolg dat de kinderen het huis erven, maar dat de eigendom belast is met een recht van gebruik en bewoning. Je partner staat dus niet op straat.

De kinderen kunnen in theorie het huis verkopen met het recht van bewoning er nog op. Maar een koper zal daar niet veel voor willen betalen. Want je kunt er als koper niet zelf in wonen omdat het recht pas eindigt als de bewoner overlijdt of verhuist. Ook kun je als eigenaar geen huur vragen van de bewoner. Met een recht van gebruik en bewoning moet je wel de kosten van het huis dragen, maar je betaalt geen vergoeding aan de eigenaar.

Wat is een metterwoonclausule?

Een recht van gebruik en bewoning is geen contract dat partijen kunnen ontbinden. Het is een beperkt recht dat teniet kan gaan doordat een voorwaarde wordt vervuld (zoals het overlijden van de bewoner) of doordat de bewoner afstand doet van het recht. Het is gebruikelijk om bij een legaat van het recht van gebruik en bewoning een metterwoonclausule op te nemen. Dit is een voorwaarde die inhoudt dat het recht eindigt als de bewoner verhuist naar een ander adres. In dat geval is het dus niet nodig om het recht op te zeggen of er afstand van te doen omdat het automatisch eindigt.

De metterwoonclausule bespaart kosten, belastingen en een hoop gedoe. Het recht eindigt bijvoorbeeld automatisch als de bewoner vanwege wilsonbekwaamheid definitief verhuist naar een verpleeghuis. Er hoeft dus geen handtekening te worden gezet door iemand die dat niet meer kan.

Wanneer kies je voor een recht van gebruik en bewoning?

Een recht van gebruik en bewoning is meestal een soort langstlevende constructie. Hierna volgt een voorbeeld van een geval waarin je hiervoor kunt kiezen.

Koos en Anna wonen sinds kort samen en hebben een afspraak bij de notaris gemaakt om te praten over hun testament. De vrouw van Koos is 15 jaar geleden overleden. Hij heeft twee kinderen en een vrijstaand koophuis zonder hypotheek. Anna heeft ook twee kinderen. Zij heeft haar huis verkocht en is bij Koos ingetrokken. Samen zijn ze veel bezig in de tuin. Ze hopen daar nog een paar mooie jaren van te kunnen genieten. Ze overwegen om over een jaar of vijf samen naar een senioren appartement te verhuizen.

Koos maakt zich veel zorgen over zijn gezondheid. Als hem wat overkomt, wil hij niet dat Anna op straat staat. Anna heeft genoeg eigen geld en wil daarom geen erfgenaam zijn van Koos. Koos en Anna zijn het er over eens dat de erfenis van Koos naar zijn kinderen moet gaan. Ze zijn het er ook over eens dat Anna zelf moet kunnen beslissen hoe lang zij nog in het huis blijft wonen als Koos overlijdt.

De notaris stelt daarom voor dat Koos in zijn testament zijn kinderen tot erfgenaam benoemt en een recht van gebruik en bewoning legateert aan Anna. De kinderen van Koos erven in dat geval het huis, maar Anna mag er blijven wonen zo lang zij wil. In de tussentijd moet zij ook de kosten van de woning dragen. Anna mag het huis niet verkopen of verhuren. Het is dus een persoonlijk recht dat alleen voor haarzelf is bedoeld.

Voor Koos en Anna is dit een perfecte regeling. De kinderen van Koos hebben volledige zekerheid over hun erfdeel en Anna heeft veel vrijheid.

Waar moet je op letten?

Als je een recht van gebruik in je testament wilt zetten, dan raad ik je aan om de volgende punten met de notaris te bespreken:

1. Zit er nog een hypotheek op het huis? Zo ja, wat gebeurt daarmee als je overlijdt? Als de bank de lening opeist dan kan dit betekenen dat het huis moet worden verkocht.
2. Ben je wel de enige eigenaar van het huis? Als je vorige partner overleden is, dan kan een erfgenaam ook recht hebben op een deel.
3. Hoeveel erfbelasting moeten de kinderen betalen over het huis en heb je dat wel op de bank staan?
4. Als je nog geen 5 jaar samenwoont, dan heeft je partner geen recht op een vrijstelling voor de erfbelasting. Dit kun je oplossen met een samenlevingscontract.
5. Wie gaat de kosten voor de woning dragen? Denk daarbij aan energie, verzekering, de hypotheek, onderhoud en de gemeentelijke lasten.
6. Het opnemen van een metterwoonclausule en waarom dit fiscaal gunstig is.
7. Of je testament alleen maar geldt voor dit huis of ook voor een volgend koophuis. Denk bijvoorbeeld aan het geval dat je verhuist naar een ander koophuis vóórdat je overlijdt.
8. Denk er aan om in je testament ook te zetten wie de inboedel, je auto, kunst, antiek en sieraden erft. Krijgt je partner het vruchtgebruik van de inboedel? Denk er dan over na wanneer dit eindigt. Is de inboedel voor de kinderen als je partner verhuist? Of krijgen de kinderen de inboedel pas als je partner overlijdt?
9. Mag je partner levenslang in het huis blijven wonen of bijvoorbeeld maximaal 5 jaar?
10. Of je partner nog mag kiezen voor een andere regeling. Denk aan een bedrag in geld als je partner meteen na je overlijden verhuist. Of de optie dat je partner het huis mag kopen van de kinderen.

Vraag eerst een offerte aan voordat je een notaris kiest!

Een testament met een recht van gebruik en bewoning is niet standaard. Dat maakt het extra belangrijk om eerst een paar offertes aan te vragen voordat je een notaris kiest. Dit kan heel gemakkelijk op de pagina testament. Het kost maar een paar minuten en je bespaart er honderden euro’s mee.

Hoe werkt een recht van gebruik en bewoning fiscaal?

Een recht van gebruik en bewoning wordt fiscaal hetzelfde behandeld als een recht van vruchtgebruik. Dat is goed nieuws want meestal wordt een vruchtgebruik fiscaal heel gunstig behandeld.

Je partner heeft normaal gezien recht op een grote vrijstelling voor de erfbelasting. De waarde van het recht van gebruik en bewoning wordt vastgesteld op basis van de WOZ-waarde van het huis en de leeftijd van de langstlevende. Meestal is de waarde lager dan de vrijstelling en betaalt de langstlevende dus geen erfbelasting. Ook voor de kinderen is dat gunstig want die betalen niet over de volle waarde erfbelasting maar alleen over de “bloot eigendom”. Dit is de WOZ-waarde, verminderd met de waarde van het recht van gebruik en bewoning.

Voor de inkomstenbelasting is het huis Box 1 vermogen voor de langstlevende en geen Box 3 vermogen voor de kinderen. Ook dat is heel gunstig.

De gemeente stuurt de jaarlijkse aanslag naar de langstlevende.

Kijk voor meer informatie over de fiscale gevolgen van het recht van gebruik en bewoning op de volgende pagina’s:

• Bij een recht van gebruik en bewoning zit het huis voor je partner in Box 1.
• Bij een recht van gebruik en bewoning hoeven de kinderen het huis voor de inkomstenbelasting niet op te geven in Box 3.
• Voor de erfbelasting geldt een gunstige waardering van het recht van gebruik en bewoning.
• Op grond van artikel 220 van de Gemeentewet gaat de WOZ aanslag naar degene die het recht van gebruik en bewoning heeft.

Meer lezen?

• Dit staat er in een samenlevingscontract voor senioren.
• Met een standaard testament gaat alles naar je partner en erven de kinderen alleen een vordering.
• Als je getrouwd bent, heeft de langstlevende zelfs bij een onterving recht op het huis en de inboedel.
• Of kies voor een warmer testament waarbij je partner het huis wel mag verkopen of verhuren.
• Nog een stapje verder gaat dit testament waarbij je partner de hele erfenis mag opmaken.

Veelgestelde vragen: