Over de niet-opeisbaarheidsclausule voor de legitieme portie valt meer te vertellen dan je misschien zou denken. Wist je bijvoorbeeld dat er meer dan één variant bestaat voor deze clausule?
Wat gebeurt er zonder testament?
Stel je bent alleenstaand en je hebt twee kinderen. Zonder testament hebben ze beiden recht op de helft van je erfenis. Samen moeten ze de nalatenschap afwikkelen. Beide kinderen hebben dus gelijke rechten.
Stel je bent gehuwd en je hebt twee kinderen. Zonder testament heb je drie erfgenamen. Maar ze hebben niet dezelfde rechten. Je echtgenoot krijgt de hele erfenis en in ruil daarvoor krijgen de kinderen ieder een vordering. Deze kunnen ze pas opeisen als de langstlevende overlijdt. Dit systeem noemen we de “wettelijke verdeling”.
Wat gebeurt er als je een kind onterfd?
Stel je maakt een testament en daarin beslis je om één van beide kinderen te onterven. Laten we nog een keer naar de twee situaties hierboven kijken.
In het eerste geval, alleenstaand met twee kinderen, heeft de onterving tot gevolg dat één kind je enige erfgenaam is. Het andere kind kan de legitieme portie inroepen. Dit betekent dat het onterfde kind een vordering krijgt op het kind dat wel erfgenaam is. In de wet staat voor dit geval een “tijdelijke” niet-opeisbaarheidsclausule voor de legitieme portie. Het onterfde kind heeft recht op betaling als er 6 maanden voorbij zijn.
In het tweede geval, gehuwd met twee kinderen, zorgt de onterving ervoor dat je van 3 naar 2 erfgenamen gaat. De langstlevende en het niet-onterfde kind zijn samen erfgenaam. Ook in dit geval gaat op grond van de wet de hele erfenis naar de langstlevende. Het niet-onterfde kind krijgt een vordering die opeisbaar is bij overlijden van de langstlevende. Stel dat het onterfde kind de legitieme inroept. In dat geval krijgt het onterfde kind ook een vordering op de langstlevende. Ook voor dit geval staat er niet-opeisbaarheidsclausule voor de legitieme portie in de wet. Het onterfde kind moet wachten tot de langstlevende overlijdt.
Wanneer is een niet-opeisbaarheidsclausule voor de legitieme portie nodig?
In andere gevallen dan de twee die ik hierboven beschreef, kun je een clausule in je testament zetten waardoor de legitieme portie niet of later opeisbaar is. Hierna volgen vier verschillende varianten.
1. Wettelijke verdeling niet van toepassing
Stel je onterft je enige kind ten behoeve van je echtgenote. In dat geval is de “wettelijke verdeling” niet van toepassing. Dit betekent dat artikel 4:81 lid 2 ook niet van toepassing is. In dat geval is een niet-opeisbaarheidsclausule nodig om te voorkomen dat de legitieme meteen opeisbaar is. In artikel 4:82 van het Burgerlijk Wetboek staat dat dit mag:
2. Niet getrouwd, maar legitieme toch niet opeisbaar
Het artikel hierboven geldt voor gehuwden en geregistreerd partners. Ben je dat niet? Ook met een samenlevingscontract mag je bepalen dat de legitieme portie niet opeisbaar is. Daarvoor moet je dus wel samenwonen en een notarieel contract hebben. Woon je niet samen met je partner en wil je de legitieme portie wel uitstellen? Dan is een geregistreerd partnerschap nog een optie.
3. De onterving ten gunste van een bedrijfsopvolger
De derde clausule is bij de meeste mensen niet bekend. Stel er is geen partner in beeld en je hebt twee kinderen. Je vermogen bestaat vooral uit een onderneming die je in het testament wilt nalaten aan één kind. Het andere kind is formeel niet onterfd en krijgt gewoon de helft van de rest van je vermogen. Maar dat is bij elkaar een stuk kleiner dan het minimale erfdeel. Je voorziet daarom al dat dit kind na je overlijden een beroep wil doen op de legitieme. Speciaal voor dit geval is er nog een andere niet-opeisbaarheidsclausule:
Je kunt in je testament opnemen dat het andere kind (dat geen bedrijfsopvolger is) de legitieme portie in termijnen krijgt betaald. Bijvoorbeeld in de vorm van een legaat met maandelijkse termijnen over een periode van 5 of 10 jaar. Als het kind dat legaat verwerpt, gaat de waarde van het legaat van de legitieme portie af. Als de contante waarde van het legaat hoog genoeg is, dan heeft het kind bij verwerping geen recht meer op de legitieme portie.
4. De ongeschikte en onmachtige erfgenaam
Stel je kind kan totaal niet met geld omgaan. Je kind zou de erfenis meteen verkwanselen. Ook dat kind heeft gewoon recht op de legitieme portie. In dit bijzondere geval heb je nog een andere mogelijkheid om te voorkomen dat je kind de legitieme op kan eisen. In plaats van onterving kun je kiezen voor een testamentair bewind met daarbij een speciale clausule.
Normaal gezien mag je kind een erfdeel met een bewind verwerpen en in plaats daarvan een beroep doen op de legitieme portie. Maar als je de toverwoorden “ongeschikt en onmachtig” in je testament zet, dan verliest je kind bij verwerping zijn rechten als legitimaris. Je kind krijgt in dat geval dus niks meer. Let op: het moet natuurlijk wel echt zo zijn. Als je kind prima in staat is om zelf de erfenis te beheren, dan werkt deze truc in je testament niet.
Meer lezen?
- Tips voor wie een kind wil onterven (video).
- 10 tips waarmee je de legitieme omlaag krijgt.
- Stappenplan voor wie de legitieme wil inroepen.
Veelgestelde vragen:
Wat is een niet-opeisbaarheidsclausule?
De niet-opeisbaarheidsclausule houdt in dat je bepaalt dat de erfenis eerst naar je partner gaat en de kinderen hun deel nog niet mogen opeisen. Je kinderen erven een vordering op de langstlevende die pas uitbetaald wordt na zijn of haar overlijden.
Is een niet-opeisbaarheidsclausule nodig voor de legitieme portie?
Ja, als je een kind uitsluit ten gunste van je partner, dan is het echt nodig om een clausule over de opeisbaarheid in je testament te zetten. Zonder deze bepaling mag je kind zijn deel 6 maanden na je overlijden opeisen.