Hoe groot is de legitieme portie van een kleinkind?

Een kleinkind onterven, dat doe je niet zo maar. Er moet echt wel iets serieus aan de hand zijn voordat grootouders deze stap zetten. Een vraag die daarbij opkomt, is of een kleinkind recht heeft op een legitieme portie. Dit verschilt per geval. In dit blog leg ik uit wat de positie van een kleinkind is in het erfrecht en waar je op moet letten als je kleinkinderen wilt onterven.

Wanneer gaat de erfenis van grootouders naar een kleinkind?

Laten we eerst eens kijken wat het erfrecht over de kleinkinderen zegt als je geen testament hebt. Stel je bent een echtpaar met twee kinderen. Beide kinderen zijn getrouwd en hebben ook twee kinderen. In totaal zijn er vier kleinkinderen. Niemand heeft een testament. De wet bepaalt dus wat er met de erfenis gebeurt.

Op het moment dat de eerste van beide grootouders overlijdt, gaat de hele erfenis naar de langstlevende. In ruil daarvoor erven beide kinderen een geldvordering die nog niet opeisbaar is. Op het moment dat de langstlevende overlijdt, erven de beide kinderen alles wat er nog over is. Stel dat daarna een kind of schoonkind overlijdt. Dan gebeurt hetzelfde nog een keer. De hele erfenis gaat eerst naar de langstlevende. In ruil daarvoor erven de kleinkinderen een geldvordering. En als de laatste van beiden overlijdt, erven de kleinkinderen alles wat er nog over is.

Het kleinkind krijgt pas iets in handen nadat er vier personen zijn overleden. Het duurt dus even, maar uiteindelijk komt de hele erfenis van de grootouders bij de kleinkinderen terecht.

Stel nu dat de volgorde van overlijden anders is. Het overlijden van een kind is zo ongeveer het ergste wat een mens kan overkomen. Voor grootouders is de ellende compleet als ze door het overlijden van hun kind ook nog het contact met de kleinkinderen verliezen. Voor het erfrecht maakt het niet uit of je wel of geen band hebt met je kleinkind. Het erfdeel van je overleden kind komt op grond van de wet toe aan je kleinkind. Wanneer grootouders dat niet willen, dan kunnen ze hun kleinkind onterven in een testament.

Waar moet je op letten bij het onterven van een kleinkind?

Over de rechten van de kleinkinderen bestaan nogal wat misverstanden. En waar je op moet letten, dat verschilt enorm per geval.

Allereerst is het goed om te weten wanneer een kleinkind precies recht heeft op een legitieme portie. Het erfrecht kent een legitieme portie toe aan afstammelingen die uit eigen hoofde erven of bij plaatsvervulling door overlijden. De eerste groep bestaat uit je kinderen. Tot de tweede groep behoren je kleinkinderen als een kind vóór jou overlijdt. Dit laatste betekent dat een kleinkind geen legitieme portie heeft in de erfenis van de grootouders als het kind nog leeft en:

1. de grootouders zowel hun kind als kleinkind onterven of
2. de grootouders en het kind samen beslissen om een kleinkind te onterven.

Dit is belangrijk, omdat beide gevallen regelmatig voorkomen. In het eerste geval heeft alleen het kind een legitieme portie maar het kleinkind dus niet. Het kleinkind heeft in het tweede geval wel een legitieme portie in de erfenis van zijn ouder maar niet in de erfenis van zijn grootouders.

Dit brengt ons bij een misverstand. Je zou nu kunnen denken dat het kleinkind in het tweede geval niks erft van zijn grootouders. Dat klopt niet. De erfenis van de grootouders behoort na hun overlijden tot het vermogen van de kinderen. Dat vermogen neemt dus toe en daardoor gaat ook de legitieme portie van de kleinkinderen in de erfenis van hun ouders omhoog. Dit kun je voorkomen door als grootouders een tweetrapsmaking op te nemen in je testament. Dit moet je niet verwarren met een zogenoemd “tweetrapstestament”. Het klinkt hetzelfde maar dit zijn heel verschillende testamenten.

Hoe werkt zo’n tweetrapsmaking?

Hierna volgt een voorbeeld waarmee een grootvader met een tweetrapsmaking de legitieme portie van zijn kleinkind verlaagt.

Arend is alleenstaand en heeft één zoon, Berend. Er zijn twee kleinzonen, Chris en Daan. Arend heeft een vermogen van € 100.000. Berend heeft geen vermogen. Arend en Berend gaan naar de notaris om Chris te onterven ten gunste van Daan. Arend wijst Berend aan tot zijn eerste erfgenaam en benoemt Daan tot reserve erfgenaam. Berend wijst Daan aan tot zijn enige erfgenaam.

Stel nu dat Arend als eerste overlijdt. Zijn erfenis gaat dan naar zijn enige erfgenaam Berend. Het vermogen van Berend gaat hierdoor omhoog van € 0 naar € 100.000. Als Berend daarna overlijdt, kan Chris een beroep doen op de legitieme portie en heeft hij recht op € 25.000. Normaal had hij € 50.000 geërfd van zijn vader en de legitieme is de helft hiervan.

Arend en Berend willen niet dat Chris die € 25.000 krijgt uit de erfenis van Berend. Daarom neemt Arend een tweetrapsmaking op in zijn testament. Dit is een clausule waardoor het restant van zijn erfenis bij het overlijden van Berend moet worden uitgekeerd aan Daan. Hierdoor behoort die € 100.000 bij het overlijden van Berend niet meer tot zijn erfenis. En omdat Berend zelf geen vermogen had, is de legitieme portie van Chris in dit geval € 0.

Pas op met de inkortingsvolgorde

Stel je bent een moeder met drie kinderen waarvan je één onterft ten gunste van de andere twee. Als het onterfde kind een beroep doet op zijn minimale deel, dan betalen de andere twee kinderen daar ieder een gelijk deel van. Maar nu een ander geval. Stel je bent een moeder met drie kinderen waarvan één voor jou overlijdt. Dat kind had zelf twee kinderen waarvan jij eentje onterft ten gunste van de ander. De door jou gewenste verdeling van de erfenis zie je in het plaatje hieronder:

Als het onterfde kleinkind een beroep doet op de legitieme portie, moeten de drie erfgenamen daar ieder een derde van betalen. Nu gebeurt er iets heel raars. Je overleden kind zou één/derde hebben geërfd. Maar de twee kleinkinderen erven nu samen meer dan een derde. Dit kan toch niet je bedoeling zijn? De enige manier om dit te voorkomen is door in je testament een inkortingsvolgorde op te nemen. Wat er hoort te staan, is dat de legitieme portie van je onterfde kleinkind van het erfdeel af gaat van het andere kleinkind.

Ik denk dat veel notarissen dit vergeten en dat er een hoop foute testamenten in omloop zijn waar dit verkeerd in staat. Denk er dus aan om bij het onterven van een kleinkind altijd op te nemen welk erfdeel wordt ingekort bij een beroep op de legitieme portie.

Hoe groot is de legitieme portie van een kleinkind?

De legitieme portie van een kleinkind is de helft van zijn normale erfdeel als er geen testament was geweest en er geen schenkingen waren gedaan. Je kunt de erfenis dus niet uit handen van een kleinkind houden door alles kort voor je overlijden weg te geven aan een andere erfgenaam. Zoals je hierboven hebt gelezen, heeft je kleinkind geen legitieme portie zolang je kind nog in leven is.

Een laatste misverstand waar ik je nog op wil wijzen, is het geval dat je twee kleinkinderen onterft en één van beiden een beroep doet op de legitieme. Stel je kind overlijdt vóór jou en jij hebt geen testament. Vervolgens verwerpt één kleinkind je erfenis, terwijl het andere kleinkind je erfenis aanvaardt. In dat geval krijgt dat andere kleinkind het volledige erfdeel van je overleden kind. Maar als je kind overleden is en jij beide kleinkinderen onterft, werkt het anders. Doet één kleinkind geen beroep op de legitieme maar het andere wel? Dan krijgt dat kleinkind niet de hele legitieme maar alleen zijn helft.

Meer lezen?

• Meer tips voor je testament als je een kind of kleinkind wilt onterven.
• Je kunt de legitieme portie verlagen met deze 10 tips.
• Meer uitleg over plaatsvervulling en aanwas bij overlijden van een kind.
• Met deze clausule blijft je testament een week langer geheim, tot na je uitvaart.
• Ben je als kleinkind onterfd? Hier vind je een stappenplan voor de legitieme portie.
• Zit er een koophuis in de erfenis? Dit zijn een paar extra punten om op te letten.
• Zo kom je er achter of je grootouders een testament hebben en wat daar in staat.
• Deze voorbeeldbrief kun je als kleinkind gebruiken om je minimale erfdeel op te eisen.

Veelgestelde vragen: