De betekenis van een legaat, met voorbeelden

In dit blog ontdek je wat de betekenis is van het begrip legaat. Ik vertel welke soorten legaten er zijn en waarvoor je deze kunt gebruiken. Ben je bezig met het opstellen van een testament? Bekijk in dat geval de video hieronder waarin ik uitleg wat er allemaal mogelijk is:

Wat is de betekenis van het begrip legaat?

Een legaat is een uiterste wilsbeschikking waarin de erflater aan één of meer personen een vorderingsrecht toekent. De erflater is degene om wiens erfenis het gaat. Een uiterste wilsbeschikking is een eenzijdige rechtshandeling die pas werkt na overlijden, die je vastlegt in een uiterste wil. Voorbeelden van uiterste willen zijn het notariële testament en het onderhandse codicil. Eenzijdig betekent dat er maar één persoon partij is bij een uiterste wil. Je kunt dus niet in een contract afspreken dat iemand iets erft na je overlijden. De persoon die het vorderingsrecht erft, noemen we de legataris.

Een legaat is dus een clausule in een testament of codicil, op grond waarvan iemand na het overlijden iets kan vorderen uit de erfenis. Bijvoorbeeld de betaling van een bedrag in geld, de afgifte van een horloge of de overdracht van een woning. Er zijn vele soorten legaten. Ze verschillen in vorm, inhoud en voorwaarden.

In testamenten zie je vaak erfstellingen en legaten staan. Het verschil is dat de aanvaarding van een erfstelling automatisch werkt en de volledige erfenis of een aandeel daarin betreft. Het heeft tot gevolg dat iemand erfgenaam wordt. Er is geen leveringshandeling nodig en de erfgenaam erft alle goederen en schulden. Een legaat werkt niet automatisch. Na de aanvaarding van het legaat moet er nog een handeling plaatsvinden. Die handeling wordt ook wel de “afgifte” van het legaat genoemd. Normaal gezien is het de executeur die daarvoor zorg draagt.

Hierna volgt een uitleg over de inhoud, vorm en voorwaarden van legaten.

Voorbeelden van legaten

Wat de inhoud van legaten betreft, zijn dit de 4 populairste soorten:

1. Het geldlegaat. Denk bijvoorbeeld aan een legaat aan je beste vriend of aan je kleinkinderen. Ook het zogenoemde “opvullegaat” in een langstlevende testament is een voorbeeld van een geldlegaat. Een geldlegaat schept de verplichting voor de erfgenamen om een bedrag in geld uit te keren aan de legataris. Dat bedrag in geld hoeft niet aanwezig te zijn in je erfenis. Je kunt bijvoorbeeld ook een groot geldlegaat opnemen in je testament terwijl je alleen een koophuis nalaat zonder dat er geld op de bank staat. De erfgenaam kan in dat geval het huis verkopen of bijvoorbeeld een hypotheek nemen om het legaat uit te kunnen betalen.
2. Het legaat van roerende zaken. Denk bijvoorbeeld aan een auto, een horloge of een antieke kast. Vroeger was het heel gebruikelijk om de verdeling van de inboedel zelf vast te leggen in een codicil. Mijn ervaring is dat dit tegenwoordig minder vaak voorkomt.
3. Het legaat van onroerende zaken. Als de kinderen samen het huis erven, moeten ze ook samen beslissen wat ze met het huis gaan doen. Je kunt in een testament aan één van de kinderen het recht toekennen om het huis over te nemen uit de erfenis. Dit kan met een legaat tegen inbreng.
4. Langstlevende regeling. Als de eerste van beide echtgenoten overlijdt, gaat de hele erfenis automatisch naar de langstlevende. De kinderen erven in ruil daarvoor een geldvordering. Samenwoners kunnen niet kiezen voor deze regeling. In plaats daarvan kunnen samenwoners elkaar tot enig erfgenaam benoemen en aan de kinderen een legaat toekennen. Dit legaat is pas opeisbaar als de langstlevende overlijdt.

De vorm van legaten

Je kunt een legaat vastleggen in een notarieel testament of in een onderhands codicil. Een notarieel testament is een notariële akte die je samen met de notaris ondertekent. Het origineel wordt in de kluis van het kantoor bewaard en zelf krijg je een kopie mee naar huis. Een onderhands codicil moet je helemaal met de hand schrijven en voorzien van een datum en handtekening. Hiervoor heb je geen notaris nodig. Je bewaart het originele codicil thuis. Eventueel kun je voor de zekerheid een kopie aan een vertrouwenspersoon geven.

Sommige legaten kun je alleen in een notarieel testament opnemen. Andere legaten kunnen naar keuze in een notarieel testament of een onderhands codicil. Legaten van geld of onroerende zaken kun je alleen bij de notaris vastleggen. Zaken uit de inboedel of sieraden kunnen naar keuze in een testament of codicil. Een auto, boot, motor, camper of caravan kun je alleen in een testament legateren.

In sommige gevallen is het toch mogelijk om iets vast te leggen in een contract. Bijvoorbeeld in de situatie dat je iemand de mogelijkheid gunt om je huis over te kunnen nemen. Behalve een legaat tegen inbreng in je testament, zou je ook een aanbiedingsverplichting of een voorkeursrecht kunnen afspreken in een contract. Het voordeel van een legaat is dat je het eenzijdig kunt herroepen. Bij een contract geldt “afspraak is afspraak”. Als het op papier staat, zit je er aan vast.

De voorwaarden bij legaten

Een legaat kan voorwaardelijk zijn. De betekenis hiervan kan zijn dat een legaat alleen geldt in een bepaalde situatie. Denk bijvoorbeeld aan een geldlegaat aan ieder kleinkind dat nog geen 18 jaar oud is. De voorwaarde voor het krijgen van een legaat is dus dat het kleinkind nog minderjarig moet zijn. Een voorwaarde kan ook betekenen dat een legataris in ruil voor het legaat een prestatie moet verrichten. Bijvoorbeeld dat iemand je huis mag overnemen, maar wel de waarde moet vergoeden aan de erfgenamen.

Hierna volgen een paar populaire voorwaarden die je kunt opnemen bij een legaat.

1. Het legaat tegen inbreng van de waarde

Een legaat tegen inbreng van de waarde komt in feite neer op een soort koopoptie. Aanvaarding van het legaat houdt in dat de legataris recht heeft op levering van een bepaald goed, in ruil waarvoor hij een bedrag moet vergoeden aan de erfenis. Een voorbeeld is een legaat van een koophuis tegen inbreng van de waarde. Bij een dergelijk legaat is het van groot belang om duidelijk vast te leggen hoe de waarde wordt bepaald. Dit zijn een paar voorbeelden:

• De erflater kiest zelf al een bedrag, bijvoorbeeld € 300.000. Is het huis op het moment van overlijden meer waard, bijvoorbeeld € 400.000? Dan is de lagere inbreng een cadeautje voor de legataris.
• Je kunt in je testament kiezen voor de WOZ waarde. Dat is wel zo gemakkelijk, want daar gaat de belastingdienst ook van uit bij de heffing van erfbelasting. Een nadeel is dat de WOZ-waarde in de praktijk nooit exact gelijk zal zijn aan de marktwaarde.
• Een taxatie door de makelaar. Klinkt eenvoudig, maar kan best lastig zijn. Want wie mag de makelaar kiezen? Doet de erflater dat zelf al in het testament? Of mag de erfgenaam, de executeur of de legataris een makelaar kiezen? En mag de legataris het legaat nog weigeren als hij de taxatiewaarde te hoog vindt?

Eerder in dit blog las je al dat een legaat van een onroerende zaak alleen mogelijk is in een testament. Een goede notaris zal daarbij in detail vastleggen hoe de waarde wordt bepaald.

2. Legaat niet vrij van rechten en kosten

In beginsel is een legaat niet vrij van rechten en kosten. Met “rechten” worden de belastingen bedoeld die geheven worden over een legaat. De successiewet maakt geen verschil tussen erfstellingen en legaten. Voor beiden gelden dezelfde tarieven en vrijstellingen. Bij kosten kun je denken aan de notariskosten voor een legaat van een onroerende zaak. De afgifte van een dergelijk legaat vindt plaats door de inschrijving van een notariële akte van levering bij het kadaster. Iemand moet deze kosten dragen.

De betekenis van de woorden “niet vrij van rechten en kosten” is dus dat de legataris de kosten van afgifte en de erfbelasting betaalt.

3. Legaat vrij van rechten en kosten

Een legaat kan ook vrij van rechten en kosten zijn. Dit betekent dat de kosten van afgifte en de erfbelasting betaald worden uit de erfenis. Denk bijvoorbeeld aan een geldlegaat dat groter is dan de vrijstelling van de legataris. Bij een legaat vrij van recht heeft de legataris recht op het netto bedrag dat in het testament staat. De erfbelasting wordt in dat geval niet door de legataris maar door de erfgenamen betaald.

Stel dat je bijvoorbeeld in het jaar 2020 een legaat van € 10.000 wilt nalaten aan je zuster. Als zij zelf de belasting moet betalen, houdt ze van dit bedrag € 7.662 over. Betalen de erfgenamen de belasting, dan ontvangt de zuster netto € 10.000. Uiteraard is een legaat vrij van rechten en kosten meer waard dan een legaat niet vrij van rechten en kosten. Want de legataris houdt in het eerste geval gewoon meer geld over. Dit betekent dat de erfbelasting hoger is. In onderstaand voorbeeld zie je het verschil:

4. Voorwaarden die niet mogen

Sommige voorwaarden zijn niet mogelijk. Zo kun je uiteraard geen legaat opnemen met de voorwaarde dat de legataris als tegenprestatie een misdrijf moet begaan. Ook kan een voorwaarde zo onredelijk zijn of praktisch onuitvoerbaar dat de rechter deze mag schrappen.

Wat wel eens voorkomt, is dat grootouders voorwaarden willen stellen aan legaten voor de kleinkinderen. Een extreem voorbeeld vind je in deze uitspraak van de kantonrechter over de voorwaarden die grootouders wilden stellen bij een schenking aan hun kleinkind. De kantonrechter vond daar – geheel terecht – het volgende van:

De schenkingsovereenkomst zal overigens door verzoekers zijn ingegeven vanuit de beste bedoelingen, maar de voorwaarden neigen naar een financieel dwangmiddel om aan de kleinkinderen tot (bijna) in lengte van dagen op vele gebieden een levensstijl op te leggen zoals verzoekers die voorstaan. Het komt de kantonrechter voor dat er pedagogisch andere middelen zijn om (klein)kinderen de juiste geachte levensstijl mee te geven.

Voorwaarden die te ver gaan, kunnen ongeldig zijn of door de rechter worden gewijzigd of opgeheven.

Meer lezen?

• Zo maak je zelf een codicil.
• Meer uitleg over een “koopoptie” in je testament.
• Meer uitleg over een legaat met en zonder erfbelasting.
• Handige rekenhulp van de belastingdienst.
• Zoveel erfbelasting bespaart een legaat voor je kleinkind.
• Meer uitleg over de rechten van de legataris.

Veelgestelde vragen: