Je kindsdeel opeisen zonder testament kan in deze 6 gevallen

Per jaar worden er meer dan 300.000 testamenten gemaakt. Toch zijn er nog veel stellen met kinderen die geen testament hebben. Vaak hoeft dat ook niet. Want sinds 2003 staat er een standaard langstlevende regeling in de wet als je gehuwd bent of geregistreerd als partner. Die regeling houdt in dat de erfenis eerst naar de langstlevende gaat en dat de kinderen hun deel pas later krijgen. Er zijn 6 gevallen waarin je het kindsdeel in de erfenis kunt opeisen als je ouder overlijdt zonder testament.

Hoe werkt de standaard langstlevende regeling?

Als iemand getrouwd is en kinderen heeft, zijn de langstlevende en de kinderen samen erfgenaam. De hele erfenis gaat eerst naar de langstlevende en de kinderen erven in ruil daarvoor een geldvordering op de langstlevende. Het maakt niet uit of het gezamenlijke kinderen zijn of kinderen uit een eerdere relatie. In beide gevallen erven de kinderen een vordering. Deze regeling heet de “wettelijke verdeling”. Hierna volgen 6 situaties waarin je als kind de vordering kunt opeisen of kunt ruilen voor bezittingen. Dat laatste noemen we een “wilsrecht”.

1. De langstlevende overlijdt

Als de eerste ouder overlijdt zonder testament, kun je het kindsdeel in beginsel pas opeisen als de laatste van beide ouders overlijdt. In de wet staat dat dit het uiterlijke moment is waarop je geldvordering opeisbaar wordt.

Een geldvordering heeft altijd twee partijen: de schuldeiser en de schuldenaar. Als je een vordering erft op je langstlevende ouder, dan ben je in de meeste gevallen later ook zijn of haar erfgenaam. In dat geval ben je (na zijn of haar overlijden) zowel schuldeiser als schuldenaar van dezelfde vordering. Bij een samengesteld gezin is dat niet zo. Als je een vordering erft op je stiefouder, ben je zonder testament later niet zijn of haar erfgenaam. Op het moment dat je langstlevende stiefouder overlijdt, ben jij schuldeiser en zijn je stiefbroers en stiefzusters schuldenaar. Als het vermogen tussen beide overlijdens flink stijgt of daalt, kan dat grote gevolgen hebben voor de afwikkeling van de erfenis.

2. De langstlevende gaat failliet of belandt in de schuldsanering

Ik heb het in mijn loopbaan gelukkig nog nooit meegemaakt, maar een langstlevende kan in de schulden belanden en daardoor failliet gaan of in de schuldsanering komen. In dat geval worden de vorderingen van de kinderen opeisbaar. Dat lijkt mij ook redelijk. Want als alles verkocht wordt om de schulden af te betalen, zou het raar zijn als de kinderen niets krijgen.

De kinderen hebben in zo’n geval geen voorrang boven andere schuldeisers. Wanneer het een vordering op je langstlevende stiefouder betreft, is dat je eigen schuld. Want als je eerder een wilsrecht had ingeroepen, was je wel in een betere positie geweest dan de andere schuldeisers.

3. Je ouder overlijdt en de erfenis gaat naar je stiefouder

De eerste van de vier wilsrechten ziet op de situatie uit de vorige alinea. Stel dat je ouders gescheiden zijn en één van beiden daarna hertrouwt. Als de hertrouwde ouder vervolgens overlijdt zonder testament, gaat de erfenis naar je langstlevende stiefmoeder of stiefvader. Jij erft in ruil daarvoor een vordering. In beginsel kun je die pas opeisen als de langstlevende overlijdt. Als kind moet je nog maar zien of je over zoveel jaar nog wat krijgt. Wat als de langstlevende alles verteert of schulden maakt? Om dit te voorkomen kun je een wilsrecht inroepen.

Een wilsrecht houdt in dat de langstlevende vermogen aan jou als kind moet overdragen, onder voorbehoud van vruchtgebruik. Stel jij hebt een vordering geërfd van € 50.000 en tot de erfenis behoort een koophuis dat € 300.000 waard is. Door het wilsrecht kun jij voor één/zesde eigenaar worden van de woning. Je kunt verder niet veel met dat aandeel in het huis omdat je stiefouder nog het vruchtgebruik heeft. Maar het geeft je wel zekerheid. Want je bent geen schuldeiser meer maar mede-eigenaar. Je stiefouder kan dit vermogen niet meer verteren zonder jouw medewerking of de toestemming van de kantonrechter. Het vestigen van een hypoheek is ook niet meer mogelijk.

4. Je stiefouder overlijdt

Onder punt 1 schreef ik al dat je het kindsdeel zonder testament kunt opeisen als je langstlevende (stief)ouder overlijdt. De meeste mensen weten niet dat je op dat moment nog een andere optie hebt. In plaats van geld mag je ook kiezen voor goederen. Want als je bij het eerste overlijden geen wilsrecht inroept, mag dit bij het tweede overlijden alsnog. Dit is belangrijk om te weten als er bezittingen zijn die voor jou een emotionele waarde hebben. Als dat het geval is, kun je natuurlijk beter al een wilsrecht inroepen bij het eerste overlijden. Maar heb je dat niet gedaan, bijvoorbeeld omdat je niet wist dat dit kon? Dan kan het alsnog wanneer je stiefouder overlijdt.

5. Je langstlevende ouder hertrouwt

Het eerste en tweede wilsrecht zijn van toepassing als er bij het eerste overlijden een stiefouder achterblijft. Het derde en vierde wilsrecht zien op het geval dat er na het eerste overlijden een stiefouder in beeld komt. Stel dat je vader of moeder overlijdt zonder testament en de erfenis naar je langstlevende ouder gaat. Op het moment dat je langstlevende ouder opnieuw in het huwelijk treedt, kun jij een wilsrecht inroepen. Net als bij punt 3 hierboven, krijg je in dat geval bezit op naam onder voorbehoud van vruchtgebruik.

Dit controversiële wilsrecht wordt meestal uitgesloten als je ouders een testament maken. Want dit wilsrecht gaat ten koste van de vrijheid van de langstlevende. En de reden waarom stellen naar de notaris gaan, is dat ze elkaar maximaal willen beschermen. Ook kun je je afvragen of dit wilsrecht nog actueel is nu de algehele gemeenschap van goederen in 2018 is afgeschaft. Als de langstlevende opnieuw trouwt, ontstaat er een beperkte gemeenschap van goederen waar het bestaande privé vermogen niet in valt. De langstlevende verarmt dus niet door het aangaan van een huwelijk.

Maar of het bestaan van dit wilsrecht terecht is of niet, het is er nog wel en een kind kan het dus inroepen. Een langstlevende kan dit voorkomen door niet te trouwen en in plaats daarvan een samenlevingscontract te sluiten met zijn of haar nieuwe partner.

6. Je langstlevende ouder overlijdt en was hertrouwd

De laatste van de vier wilsrechten ziet op het geval dat je het vorige wilsrecht niet inroept en je langstlevende ouder overlijdt. Stel dat je beide ouders geen testament hadden en dat er geen sprake was van een hertrouwen. In dat geval erf je alle bezittingen van je langstlevende ouder. Maar bij een hertrouwen krijg je helemaal geen bezittingen omdat de “wettelijke verdeling” opnieuw van toepassing is. Je vordering uit de eerste erfenis wordt opeisbaar als de langstlevende overlijdt. En op datzelfde moment erf je opnieuw een vordering uit de erfenis van je tweede ouder, omdat die erfenis naar de langstlevende stiefouder gaat.

Voor beide vorderingen kun je op dat moment een wilsrecht inroepen. Het wilsrecht onder dit punt 6 kun je inroepen voor de vordering uit de erfenis van de ouder die als eerste overleed. En het wilsrecht onder punt 3 kun je inroepen voor de vordering uit de erfenis van je langstlevende ouder. Beide rechten roep je in bij je stiefouder. Bij het ene recht is er geen sprake van een vruchtgebruik voor de langstlevende stiefouder, bij het andere wel. Super ingewikkeld dus. Als je hier tegenaan loopt, zou ik altijd een juridisch adviseur inschakelen. Bijvoorbeeld een partijnotaris of een erfrechtadvocaat.

Meer lezen?

Voor ouders:

• Zo kun je een wilsrecht schrappen uit je testament.
• Meer info over het onterven van een kind.
• Zo regel je dat een stiefkind niets erft.

Voor kinderen:

• Uitleg over het inroepen van je wilsrecht.
• Ben je onterfd? Zo krijg je waar je recht op hebt (stappenplan).

Veelgestelde vragen: