Erfbelasting bij overlijden echtgenoot, zo werkt het

In dit blog leg ik uit hoe de erfbelasting bij het overlijden van je echtgenoot werkt. Het bedrag dat je betaalt, valt vaak enorm mee. Veel mensen schatten de heffing te hoog in omdat ze de verkeerde volgorde aanhouden of doordat ze belangrijke stappen overslaan. De berekening hieronder gaat uit van een eenvoudige situatie, waarbij een echtpaar gehuwd is in gemeenschap van goederen en samen twee kinderen heeft.

Het voorbeeld

Cor en Anna zijn beiden 70 jaar oud. Ze zijn gehuwd in algehele gemeenschap van goederen en hebben samen twee kinderen. Ze hebben geen testament en wonen in een koophuis met een hypotheek. Cor en Anna vragen zich af hoeveel erfbelasting er moet worden betaald bij het overlijden van de eerste echtgenoot.

Stap 1: Hoe groot is de erfenis?

Waar het vaak mis gaat, is dat mensen denken dat je erfbelasting betaalt over het volledige vermogen. Dat is niet zo. Alleen de helft van de overledene wordt belast. Daarbij gaat de belastingdienst uit van de WOZ waarde minus de hypotheekschuld. Laten we er eens van uit gaan dat de woning van Anna en Cor een marktwaarde heeft van € 450.000 en een WOZ waarde van € 375.000. De hypotheek is € 95.000. Verder hebben ze nog wat spaargeld, een auto en een eenvoudige inboedel. Laten we er van uit gaan dat de uitvaart € 5.000 kost.

Hoewel de woning een marktwaarde heeft van € 450.000 gaan we voor de erfbelasting dus maar uit van € 150.000. Dat is al een hele opluchting.

Wat de waarde van de erfenis betreft, moet je een onderscheid maken tussen het erfrecht en de erfbelasting. Dit zijn verschillende wetten. Voor het erfrecht moet je wel uitgaan van de marktwaarde van het huis. Dit is bijvoorbeeld van belang als één van de kinderen is onterfd en een beroep doet op de legitieme portie. Omdat dit blog alleen gaat over de erfbelasting, laat ik dit verschil hierna buiten beschouwing.

Stap 2: Wat gebeurt er met de erfenis?

Cor en Anna hebben geen testament. Op grond van de wet laat Cor drie erfgenamen achter, zijn vrouw en beide kinderen. Ze hebben alle drie een gelijk erfdeel van één/derde. Sinds 2003 regelt de wet dat de langstlevende ook zonder testament goed verzorgd achterblijft. De wettelijke regeling houdt in dat de volledige erfenis van Cor eerst naar Anna gaat. In ruil daarvoor erven de beide kinderen ieder een vordering op hun langstlevende moeder. Deze vordering is in beginsel pas opeisbaar wanneer Anna overlijdt. In de tussentijd hoeft zij aan de kinderen geen rente te betalen.

Er gebeurt dus het volgende met de erfenis:

• Anna erft € 150.000 aan vermogen en houdt in ruil daarvoor een schuld van € 100.000 aan de kinderen.
• De twee kinderen erven ieder een vordering van € 50.000 (samen dus € 100.000).

Stap 3: Wat is de waarde van de erfdelen?

De kinderen erven dus een vordering van € 50.000 per persoon. Ze krijgen dit bedrag pas wanneer Anna overlijdt en in de tussentijd betaalt Anna geen rente of aflossing. In theorie kan Anna nog wel 20 of 30 jaar leven. De marktwaarde van de vordering is daarom lager dan € 50.000. Want een euro die je pas over tientallen jaren krijgt, is op dit moment natuurlijk minder waard dan een euro. Gelukkig houdt de erfbelasting daar rekening mee. De vordering heeft een “nominale” waarde en een “contante” waarde. De nominale waarde is het werkelijke bedrag (€ 50.000) en de contante waarde is de marktwaarde volgens een leeftijdstabel.

Het verschil tussen de contante waarde en de nominale waarde noemen we het “fictief vruchtgebruik”. Dit haal je er bij de kinderen van af en tel je bij de langstlevende op. Dat is voor de meeste mensen heel gunstig omdat de langstlevende een grotere vrijstelling heeft dan de kinderen. De percentages uit de tabel hierboven gelden als je geen testament hebt of een standaard testament.

Voor Cor en Anna betekent dit het volgende:

Voor de erfbelasting ga je dus uit van € 92.000 voor de langstlevende en € 29.000 per kind. Overigens hoef je dit bij het invullen van de erfbelasting aangifte niet zelf uit te rekenen. Als je de aangifte online invult, hoef je alleen maar de nominale gegevens in te vullen. Het programma berekent zelf de contante waarde.

Stap 4: Hoe groot is de vrijstelling?

De vrijstellingen voor de erfbelasting worden elk jaar een beetje verhoogd. In 2023 heeft ieder kind een vrijstelling van € 22.918. Als je dit in de toekomst leest, moet je dus het bedrag voor dat jaar opzoeken. In 2023 heeft de langstlevende een vrijstelling van minimaal € 186.915 en maximaal € 723.526. Ook deze bedragen worden elk jaar aangepast. Hierboven heb je gelezen dat de fiscale waarde van Anna’s erfdeel € 92.000 is. Dit is lager dan de minimale vrijstelling van € 186.915. Over haar eigen deel betaalt ze dus geen erfbelasting.

Is de verkrijging van de langstlevende hoger dan € 186.915? Dan moet je dus uitrekenen hoe hoog de vrijstelling is. De hoogte is afhankelijk van het nabestaandenpensioen dat de langstlevende erft. Wil je weten hoe je dit berekent? Dan kun je deze gratis video bekijken waarin ik het uitleg.

Stap 5: Hoe hoog is de erfbelasting?

Boven de vrijstellingen zijn er voor kinderen en partners twee tariefschijven van 10% (tot € 138.642) en 20% (boven € 138.642). Het belastingpercentage blijft elk jaar hetzelfde maar de schijven worden elk jaar verhoogd.

Als een erfdeel groter is dan de 10% schijf betaal je alleen over het meerdere 20%. Stel dat een kind in 2023 een vordering erft met een contante waarde van € 200.000. In dat geval is € 22.918 vrijgesteld, €138.642 belast met 10% en de resterende € 38.440 belast met 20%

Voor Cor en Anna ziet de erfbelasting er als volgt uit:

De totale belasting – indien Cor zou overlijden in 2023 – is dus maar € 1.216. Veel mensen denken dat je in een doorsnee geval tienduizenden euro’s erfbelasting betaalt. Als je getrouwd bent in gemeenschap van goederen en een gemiddeld vermogen hebt, is de erfbelasting zelden een probleem. Toch hoeft er niet veel te gebeuren voordat de cijfers heel anders uitpakken. Denk bijvoorbeeld aan het geval dat je een huis hebt dat twee keer zoveel waard is terwijl je geen spaargeld hebt.

Erfbelasting verlagen?

Gelukkig kun je, als je nog met z’n tweeën bent, een testament maken waarmee je de erfbelasting kunt uitstellen. Er zijn een paar clausules waarmee je het erfdeel van de langstlevende verhoogt en dat van de kinderen verlaagt. Op die manier kun je een groter deel van de vrijstelling van de langstlevende benutten. Daardoor gaat de erfbelasting bij het overlijden van de eerste echtgenoot omlaag. Helaas gaat de belasting bij het tweede overlijden hierdoor wel omhoog.

Als je zelf wilt uitrekenen hoe dat werkt dan kun je deze video over het tweetrapstestament of deze video over het opvullegaat bekijken. Beide video’s zitten zo in elkaar dat je zelf mee kunt rekenen met je eigen cijfers.

Meer lezen?

• Met dit testament kun je duizenden euro’s zorgkosten besparen.
• Nog geen levenstestament? Hier vind je een gratis voorbeeld.