Het Gerechtshof Den Bosch heeft in een recente rechtszaak een uitspraak gedaan die wel eens grote gevolgen kan hebben voor het tweetrapstestament. Het komt regelmatig voor dat kinderen naar de rechter stappen omdat ze het niet eens zijn met het testament van hun overleden ouder. Of omdat ze vinden dat de langstlevende ouder zich niet aan de regels houdt. Uit de uitspraak van het Hof blijkt dat de kinderen bij een tweetrapstestament een bewind mogen aanvragen, ook als de langstlevende nog wilsbekwaam is.
Hoe werkt een tweetrapstestament?
Als een echtpaar geen testament heeft, komt bij het overlijden van de eerste echtgenoot de hele erfenis toe aan de langstlevende. De kinderen erven in ruil daarvoor een geldvordering. Een kind mag dit bedrag pas opeisen na het overlijden van de langstlevende. In de tussentijd hebben de kinderen geen recht op rente. Als de langstlevende alles opmaakt, hebben de kinderen pech. Ze hebben in dat geval nog wel een vordering maar die is in feite niks meer waard. Want van een kale kip kun je niet plukken.
Bij een tweetrapstestament gaat de hele erfenis ook naar de langstlevende maar erven de kinderen geen geldvordering. De kinderen zijn pas erfgenaam op het moment dat de langstlevende overlijdt. Op dat moment erven ze wat er nog over is van de erfenis. Hetzelfde vermogen, of wat er van over is, vererft dus twee keer. Daarom noemen we het een “tweetrapstestament”. Het voordeel van zo’n testament is dat je de heffing van erfbelasting daarmee uitstelt tot na het overlijden van de langstlevende.
De kinderen erven dus geen geldvordering op de langstlevende maar een toekomstige claim op de goederen van de nalatenschap. De aard van dit recht is heel anders. En dat brengt mee dat de kinderen een paar bijzondere rechten hebben die ze kunnen inroepen. Over deze bijzondere rechten heeft de rechter nu dus een uitspraak gedaan.
Een tweetrapstestament is eenvoudig aan te vechten
Omdat een tweetrapsmaking “inferieur” is (klik hier voor meer uitleg) mag je als kind in plaats daarvan een beroep doen op de legitieme portie. In plaats van een toekomstige claim op goederen krijg je dan alsnog een geldvordering. Weinig kinderen doen dat. Daarvoor zijn meerdere redenen:
- Meestal is er sprake van goede verhoudingen en dan ga je natuurlijk niet de erfenis verwerpen.
- De legitieme portie is de helft van het normale erfdeel. Stel dat je op grond van de tweetrapsmaking een claim hebt op goederen ter waarde van € 100.000. Bij een beroep op de legitieme krijg je in plaats daarvan een vordering van maar € 50.000.
Als je wel berust in de tweetrapsmaking, heeft de langstlevende een paar bijzondere verplichtingen.
De verplichtingen van de langstlevende
Op grond van de wet en het testament heeft de langstlevende bij een tweetrapstestament de volgende verplichtingen:
- Het binnen een bepaalde termijn maken van een boedelbeschrijving bij notariële akte. Dit is een overzicht van de bezittingen en schulden die tot de erfenis behoren.
- Het apart administreren en beleggen van het bezwaarde vermogen (de erfenis) en het eigen vermogen van de langstlevende.
- Het doen van een jaarlijkse opgave aan de kinderen. Wat is er bijvoorbeeld verkocht of verteerd en hoeveel geld staat er nog op de bank.
Op een tweetrapstestament zijn de bepalingen van vruchtgebruik van overeenkomstige toepassing. Dit heeft tot gevolg dat een kind een verzoek kan doen om een bewind in te stellen over de erfenis als bovenstaande verplichtingen niet worden nagekomen. Misschien heb je wel eens gehoord van beschermingsbewind of testamentair bewind. Het eerste is bedoeld voor een meerderjarige die niet meer wilsbekwaam is. Het tweede is vooral bedoeld voor iemand die nog te jong is om zelf de erfenis te beheren. In het geval waarover het Hof zich moest buigen, was geen van beide situaties van toepassing. Het ging dus om een wilsbekwame langstlevende die het beheer over haar vermogen dreigt te verliezen.
Hoewel het Hof vermeldt dat de langstlevende zo min mogelijk hinder moet ondervinden van het bewind, denk ik dat dit een illusie is. De accountant die tot bewindvoerder wordt benoemd, zal alle verplichtingen nauwgezet moeten nakomen. Reken er maar op dat de kinderen dit gaan afdwingen. Om nog maar te zwijgen van het uurtarief. Ook al gaan de kosten van de erfenis af, het is de langstlevende die de rekeningen mag betalen.
Toch maar een ander testament?
Ik ben zelf nooit zo’n voorstander geweest van het tweetrapstestament. De wetgever heeft een eeuwigheid gedaan over de invoering van het nieuwe erfrecht. Er is uiteindelijk besloten om het simpel te houden en de belangen van de langstlevende voorop te stellen. Een tweetrapstestament is ingewikkeld. En gezien bovenstaande uitspraak, is het maar de vraag of de belangen van de langstlevende wel voldoende zijn gediend. Zonder testament had deze rechtszaak niet plaatsgevonden. Want het wetsartikel waarop de kinderen hun verzoek baseren, was simpelweg niet van toepassing geweest.
Vooral in een situatie waarin de onderlinge verhoudingen te wensen overlaten, moet je misschien maar niet beginnen aan een tweetrapstestament. Het kan zijn dat de langstlevende slechter af is dan bij een standaard testament.
Gelukkig kun je, zo lang je nog leeft en wilsbekwaam bent, je testament zo vaak aanpassen als je wilt.